Objectieve zorgkwaliteit bestaat niet!
Op 23 dember 2010 bericht De Volkskrant over de kwaliteit van zorg in de verpleeg- en verzorgingshuizen in Nederland. De krant publiceert sinds 2006 jaarlijks een landelijke ranglijst van verpleeg- en verzorgingshuizen die is gebaseerd op de kwaliteitsgegevens die de ouderenzorg aan de overheid rapporteert.
Kwaliteit van de ranglijst
De krant bericht dat het niet echt duideljk is wat de ranglijst voorstelt, omdat de cijfers niet zo helder de werkelijkheid weergeven als blijkbaar eerder wel werd gedacht.
De krant schrijft:
De lijst is een hulpmiddel bij het bepalen van de kwaliteit van de huizen. Ze zegt iets over de werkelijkheid maar is geen definitief oordeel. Want daarvoor is meer nodig dan cijfers. Twee jaar geleden concludeerden we al dat er nauwelijks een relatie bestaat tussen de objectieve zorgkwaliteit die verpleeg- en verzorgingshuizen leveren, en de tevredenheid daarover van bewoners of familie. Die kloof is onlogisch maar wordt elk jaar dieper, lijkt het. (...) Juist door ons grondig te verdiepen in de getallen, komen we tot de conclusie dat daaraan vermoedelijk het nodige ontbreekt. (...) Cijfers worden gebruikt zoals ze uitkomen.
In kort bestek wordt hier veel gesuggereerd en weinig uitgewerkt. In de achtergrond-stukken op de website van De Volkskrant worden de ranglijsten gepresenteerd, en staat ook meer achtergrondinformatie over de manier waarop de volgorde in de list tot stand is gekomen. Maar ook daar vind ik niet meer informatie over die tegenstelling tussen de tevredenheid en de gemeten objectieve zorgkwaliteit.
Misschien komt dat ook wel omdat er niet zoiets bestaat als objectieve zorgkwaliteit.
Kwaliteit meet je niet zoals je temperatuur meet. Er wordt wel gewerkt met thermometers, maar die zijn niet gebaseerd op zoiets als de schaal van Celsius. De mate waarin kwik uitzet of krimpt is wetenschappelijk onderbouwd een indicatie van de temperatuur. Die relatie is er absoluut en altijd; al is het maar omdat er een echt absoluut nulpunt is. Zo'n vastigheid bieden kwaliteits-thermometers volstrekt niet. De kwaliteits-thermometer ijken is en blijft een wiebelig gebeuren.
Hoe te meten is dus al een kwestie, maar daar komt bij dat de vraag ook is wat je wilt meten. Welke kenmerken zijn kenmerken van goede zorg? Daarover kan op goede gronden getwist worden. Dat komt omdat het antwoord op de vraag "Wat is de beste of meest relevante kwaliteitsmaatstaf?" afhangt van de positie die je inneemt. Kwaliteit in de ogen van een verzekeraar zal never losstaan van kosten. De prijs-elasticiteit van zorg, het niveau waarop je van de koop afziet vanwege de prijs, is voor de patient volstrekt anders: "ik ben ziek, maar laat de behandeling maar zitten dokter, het is me te duur." Dat komt in Nederland echt wel voor; maar voorlopig is zoiets nog alleen in Amerika volstrekt geaccepteert en normaal.
Dus wat de één centraal stelt, is voor de ander maar een marginaal soort zaak, iets wat achteraf komt. Kwaliteit in de ogen van artsen is andere kwaliteit dan de kwaliteit in de ogen van de instelling waaraan zij verbonden zijn. Goede zorg in de ogen van verpleegkundigen kan slechte zorg zijn in de ogen van de ziekenhuisadministrateur: "deze patient had al naar huis gemoeten, waarom is ie niet eerder ontslagen?"
Is het dan niet mogelijk om objectieve factoren te benoemen. Zaken die nooit mogen ontbreken, zaken die omgekeerd nooit mogen voorkomen, zaken ook waarover iedereen het eens is? Nee dus. Daarvoor zijn mensen en omstandigheden te ingewikkeld, kwalen en ziekten te veelvormig, en medische behandelingen te weing gebaseerd op wetenschap.
Al decennia lang wordt geschat dat een derde van alle behandelingen in de medische zorg gebaseerd is op bewezen relaties tussen de behandeling, de ziekte en de genezing. Hoe meer onderzoek plaatsvindt om dat cijfer op te krikken, om 'alles' te baseren op wetenschappelijk bewijs, hoe steviger dat getal op een derde blijft staan. Wetenschap vindt twee keer meer uitzonderingen of beperkingen of tegenspraken voor elke gevonden eenduidige relatie in de trant van als dit doe dan dat. Juist omdat het zo moeilijk is om zaken hard te maken, wordt er zo hardnekkig gestreefd naar 'evidence based medicine': op wetenschappelijke gronden gefundeerde geneeskunde'. Dat is ook de enige weg 'omhoog', maar evengoed is het nauwelijks de basis voor het bepalen van de objectieve zorgkwaliteit.
Het wordt er ook niet makkelijker op omdat medische zorg geen solo-kwestie is. Een patiënt gaat doorgaans door meerdere handen. Gesteld dat de dokter het perfect heeft gedaan, dan nog kan de kwaliteit van zorg door de volgende beroepsbeoefenaar alweer behoorlijk naar beneden worden gebracht. En ook het omgekeerde is denkbaar.
En dan hebben we het nog maar alleen over de hele keten van beroepsbeoefenaren die iets met of aan de patiënt doet. Zorg is ook wat er in een regio van gemaakt wordt. Er zijn onverklaarbare regionale verschillen in de praktijk van medische zorg.
Bijvoorbeeld: ingreep X, een ingrijpende operatie, wordt in de Randstad al niet meer gedaan op patiënten boven een bepaalde leeftijd; daarbuiten wel. Als u dan gaat kijken naar de objectieve cijfers over sterfterisico's bij ingreep X, dan zullen die buiten de Randstad hoger zijn. Logisch: een beetje dokter gaat toch in de Randstad praktiseren, nietwaar?