Soms onthoudt je maar één ding uit een boek. Uit het boek 'De pragmatische aspecten van de menselijke communicatie' onthield ik een hele reeks van zaken. Het is het eerste en meest indringende boek van Paul Watzlawick dat in Nederland gepubliceerd werd. In dat boek introduceert hij de 'pragmatische paradox' voor een breed lezerspubliek. De opdracht 'wees eens meer spontaan' is een voorbeeld van zo'n paradox.
Door het succes van zijn eerste boek kwam er een reeks van verdere boeken van Watzlawick. Boeken die steeds leuker en steeds opervlakkiger werden. Een uitspraak van de Tweede Kamer maakte dat ik van de week moest terugdenken aan iets uit één van die latere boeken van Watzlawick: het frequentie = 1 onderzoek.
De Kamer vindt de NS meer een nutsbedrijf van groot publiek belang dan een bedrijf dat commercieel opereert. Het beloningsbeleid moet dus dichter in de buurt komen van de overheidsnormen dan nu, aldus de Kamer." (De Volkskrant, 17 februari 2011)
Watzlawick beschrift onder die titel een nieuw type communicatie-onderzoek dat door de Britten in de 2e wereldoorlog zou zijn uitgevonden.
In Nazi Duisland was alles wat in de pers stond onderdeel van overheidspropaganda. Het frequentie=1 onderzoek richtte zich op het nauwgezet uitpluizen van de Duitse publieksmedia, op zoek naar iets wat daarvoor nog niet benoemd werd. Termen als voedseltekort of honger stonden bijvoorbeeld nergens te lezen in de dagbladen; maar wel moesten nieuwe realiteiten op de één of andere manier benoemd worden. Dan dook opeens een nieuw woord op als 'voedselbonnen verdeling'. Het was bij gebrek aan beter een slimme manier om zelfs uit een gesloten samenleving nieuws op het spoor te komen.
Van de week moest ik daar aan terug denken toen ik las dat in Nederland in de Tweede Kamer gesproken was over het beperken van salarissen van het management van het nutsbedrijf NS. Een ruime Kamermeerderheid van SP, VVD, PvdA, CDA, GroenLinks, D66 en ChristenUnie spreekt zich uit: ...een nutsbedrijf van groot publiek belang.
Dat is niet zo volgens de minister die erover gaat, en uiteraard ook niet volgens de persdienst van het bedrijf zelf. Zij zien de NS als een commercieel en internationaal opereend bedrijf, dat voor capabele bestuurders marktconforme salarissen moet betalen.
Het leek mij een primeur in de zin van een frequentie = 1 fenomeen. De eerste keer sinds lange tijd dat de term nutsbedrijf gekoppeld wordt aan de begrippen publieke taken en groot belang.
Moderne tijden bieden moderne middelen: dus zonder schaar en plakboek kon ik de archieven van De Volkskrant doornemen om te controleren of dat ook zo was. En ja: het is zo.
Zo'n jaar of twintig lang is het nutsbedrijf weggezet bij het oud vuil, weggedaan als achterhaald en inferieur aan het moderne markgerichte commerciële bedrijf. Zal daar nu een ommekeer in te komen?
Ja. Overal waar de provincie het provinciale electriciteitsbedrijf heeft verkocht 'aan de markt' nemen gemeentes initiatieven om voor de eigen gemeente een energiebedrijf op te richten: een nutsbedrijf binnen de gemeentegrens voor de inwoners van de gemeente.
Mja. Gemeenten bezuinigen met hoog tempo. Ze moeten wel. Forse besparingen op de personeelskosten van bedrijfsleiders schelen zo langzamerhand een aardige slok op een borrel. Het havenbedrijf Rotterdam een nutsbedrijf noemen scheelt zo een miljoen of wat euro's per jaar. Nutsbedrijf leert de manager mores als het ware.
Nou. Het nutsbedrijf als type bedrijvigheid was gebaseerd op een eigen economie, op kennis over de eigen economie van het nutsbedrijf. Er zijn alleen nauwelijks meer economen die die expertise in huis hebben. Kennis over de organisatie en exploitatie van een nutsbedrijf is de afgelopen decennia gedurig 'uitgestorven'.
Nou nee. Management met de bijbehorende emolumenten en inkomens zullen fel verdedigd worden door het management zelf. Maar ook door het complext van consultants, coaches en trainers die de huidige markt van met publiek geld gefinancierde 'marktbedrijven' niet graag als klant verliezen. Bij het demaskee van het 'nieuwe leren' in de onderwijsmarkt is ook fel geageerd door groepen en instituten die commercieel en persoonlijk belang hadden bij het in stand houden ervan.
Een oud woord dat opnieuw in gebruik wordt genomen. Klein verschil of aankondiging?
